Francuski Tydzień Nauk Społecznych SOCJOLOGIA 21.03.2023

WTOREK 21 marca 2023

Miejsce: Wydział Socjologii UW, sala 104, ul. Karowa 18

Transmisja: YouTube

Język: francuski, polski (tłumaczenie symultaniczne)

Wydarzenie organizowane we współpracy z Wydziałem Socjologii UW.

SOCJOLOGIA: Kategorie społeczne w dobie globalizacji

9.30-9.45 Rejestracja uczestników

9.45-10.00 Otwarcie konferencji: prof. Anna Giza-Poleszczuk (Dziekan Wydziału Socjologii UW), dr Laurent Tatarenko (Dyrektor OKFiSF UW)

10.00-12.30 Prezentacja naukowa

Prowadzący: dr Jakub Motrenko (Wydział Socjologii UW)

prof. Alexis Spire (EHESS/CNRS, IRIS-UMR 8156), Nierówności społeczne i różnice narodowe w Europie
prof. Christian Papinot (Université de Poitiers, GRESCO), Jakie są warunki dostępu do zatrudnienia dla młodych ludzi we Francji? Jakie jest miejsce pracy?
dr hab. prof. UW Mikołaj Pawlak (Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW), Instytucje i porażka: czy można mówić o globalizacji kategorii sukcesu i porażki?
dr hab. prof. UW Przemysław Sadura (Wydział Socjologii UW), Społeczeństwo populistów. Przypadek Polski
prof. Tomasz Zarycki (Instytut Studiów Społecznych im. R. Zajonca UW), Polskie nauki społeczne od lat 60. do początku XX w. Nieoczywiste implikacje zmieniających się uwikłań globalnych

14.00-15.30 Debata: Lokalne opisy, globalne zjawiska, uniwersalne teorie

Dyskutanci: prof. Monika Kostera, prof. Christian Papinot, dr hab. prof. UW Mikołaj Pawlak, dr hab. prof. UW Przemysław Sadura, prof. Alexis Spire, prof. Tomasz Zarycki

Moderator: prof. Jarosław Kilias (Wydział Socjologii UW)

15.30-16.00 Podsumowanie: prof. Jarosław Kilias (Wydział Socjologii UW)

Opis

Dynamika zmian nieustannie dokonująca się w życiu współczesnych społeczeństw powoduje szybkie zużywanie się wcześniejszych definicji i konceptów. Procesy globalizacyjne, przepływy migracyjne i rozwój technologiczny i nie tylko, wpływają na organizację życia społecznego pod każdą szerokością geograficzną. Takie kategorie socjologiczne jak praca, klasa czy instytucja ulegają ewolucji oraz redefinicji.

Podczas obrad tego dnia poruszymy i spróbujemy odpowiedzieć na następujące kwestie. Jaka jest rola kapitału kulturowego w procesie kształtowania się nierówności majątkowych? Z czym mierzą się młodzi ludzie na początku swojej drogi zawodowej? Jak wpływają na ich życie wydłużone okresy przejściowe na początku życia zawodowego? Jak rozwój technologiczny determinuje nasze możliwości wyborów, czy algorytmy są w stanie określić nasze słabe i mocne strony? Czy można mówić o globalizacji kategorii sukcesu i porażki? Jaką drogę przeszły polskie nauki społeczne począwszy od lat 60-tych podlegając procesom wewnątrz-krajowym oraz globalnym?

Z naszymi gośćmi chcemy się zastanowić nad skutkami wzmożonej, międzynarodowej wymiany idei we współczesnej socjologii. Skutkuje ona łatwym przenoszeniem nowych, modnych teorii w nowe, czasem nieoczywiste konteksty. Na ile globalizacja teorii socjologicznej jest szansą, a na ile ryzykiem przy badaniu lokalnych czy regionalnych zjawisk społecznych? Ciekawi nas też, czy można opisywać w uniwersalnych kategoriach nierówności społeczne? Na ile modna perspektywa relacyjna pozwala uchwycić specyfikę ich lokalnych uwarunkowań? Chcielibyśmy się też odnieść do sytuacji nauk społecznych w dzisiejszym świecie. Politycy i administratorzy nauki upodobali sobie medium o ograniczonej pojemności informacyjnej – artykuł naukowy. Jakie daje ono szanse, a jakie rodzi niebezpieczeństwa? Jak w publicznej debacie do niedawna zmonopolizowanej przez neoliberalną narrację indywidualnych osiągnięć (i porażek) znaleźć miejsce dla wyobraźni socjologicznej?

ABSTRAKTY

Alexis Spire: Nierówności społeczne i różnice narodowe w Europie

W ciągu ostatnich trzydziestu lat kontury Europy wciąż się poszerzały, przyczyniając się do bardziej widocznego wzrostu nierówności dochodowych i majątkowych. Na kontynencie naznaczonym erozją ochrony socjalnej i upadkiem usług publicznych, struktury społeczne zmieniają się pod wpływem globalizacji, zwłaszcza od czasu kryzysu finansowego z 2008 roku. Oprócz tych przemian gospodarczych i politycznych, umasowienie edukacji i upowszechnienie masowych dóbr kultury zwiększa porowatość grup społecznych. Wszystkie te zjawiska skłaniają do zadania pytania, co łączy europejskich pracowników, a co ich dzieli. W oparciu o wyniki głównych badań statystycznych (Labour Force Survey, Statistics and Income on Living Condition, European Working Condition Survey, Adult Education Survey), niniejsza prezentacja proponuje uwidocznienie relacji dominacji pomiędzy grupami społecznymi poprzez analizę w kategoriach klas społecznych, która pozwala nam wyjść poza specyfikę narodową.

Czerpiąc z teoretycznych i metodologicznych ram zaproponowanych przez Pierre’a Bourdieu, niniejszy referat bada nierówności związane z przynależnością narodową oraz te, które są związane z różnicami pomiędzy klasami społecznymi. Wraz z rozwojem kapitalizmu finansowego i wzrostem nierówności majątkowych, rola kapitału kulturowego, który był w centrum analiz Pierre’a Bourdieu, zasługuje na ponowną ocenę i aktualizację. Z drugiej strony praca może być traktowana jako jeden z wymiarów strukturyzujących nowe granice klasowe. Opierając się na modelu umożliwiającym analizę nierówności społecznych w Europie, niniejszy artykuł jest częścią serii badań empirycznych prowadzonych wraz z Cédricem Hugrée i Etienne Penissat, w perspektywie poszerzenia naszej wiedzy o europejskiej przestrzeni społecznej w procesie konstytuowania się.

Christian Papinot: Jakie są warunki dostępu do zatrudnienia dla młodych ludzi we Francji? Jakie jest miejsce pracy?

Ponieważ między medianą wieku ukończenia studiów a wiekiem stabilizacji zatrudnienia upływa obecnie siedem lat, analiza tych wydłużonych okresów przejściowych na początku życia zawodowego jest niezbędna dla zrozumienia kwestii integracji zawodowej młodych ludzi we współczesnej Francji. Na przykładzie pracy tymczasowej jako emblematycznej formy “zatrudnienia młodych”, artykuł analizuje znaczenie stanu tymczasowego w zakresie socjalizacji płacowej, sposobów integracji zawodowej, a także miejsc pracy. Stawia pytanie o sposób, w jaki te formy uczestnictwa w rynku pracy (silna nieciągłość efektywnej aktywności zawodowej) i sposoby wejścia do kolektywów pracowniczych, które z tego wynikają, mogą powodować międzypokoleniowe nieporozumienia w pracy.

Mikołaj Pawlak: Instytucje i porażka. Czy można mówić o globalizacji kategorii sukcesu i porażki?

Krytykując teorię socjologiczną Maslap i Wickham (1995, s. 39) stwierdzili, że „porażka jest postrzegana raczej jako wyjątek niż reguła i jako coś, co należy ostatecznie przezwyciężyć poprzez rozwój wiedzy lub techniki”, natomiast w niedawnej publikacji Wang i Barabási (2021, s. 244) doszli do wniosku, że „osiągnęliśmy pewien sukces w rozumieniu sukcesu, ale ponieśliśmy porażkę w rozumieniu porażek”. W ostatnim czasie zainteresowanie porażkami rośnie, są one oswajane i coraz częściej traktowane jako powszechne doświadczenie. Jest to widoczne w zjawiskach kulturowych – dla przykładu na całym świecie organizowane są imprezy typu f**kup nights (Ingardi, Meyer & Verdin, 2021), a influencerzy uczą jak przekuwać porażki w sukcesy. Tymczasem w nauce wcześniej rozproszone badania nad różnymi rodzajami niepowodzeń zostały ostatnio zintegrowane jako studia nad porażkami (Mica i in., 2023). Celem wystąpienia jest odpowiedzenie na pytanie: na ile kategoryzowanie zdarzeń i procesów jako sukcesów lub porażek ulega globalizacji, a na ile zależne jest od lokalnych kontekstów? Ramą analizy jest teoria instytucjonalna pozwalająca na budowę typologii porażek jako: przegranej, dewiacji lub wykluczenia. Dzięki pojęciu „reżimów porażki”, czyli układów instytucjonalnych identyfikujących, co jest porażką i co z porażką należy robić (Kurunmäki, Mennicken & Miller, 2023), krytycznie omówione są definicje porażki dostępne w literaturze. Następnie przedstawione są trzy analityczne poziomy badania porażek: porażki aktorów i ich działań; porażki instytucji; oraz reżimy porażki. Konkluzją wystąpienia jest propozycja traktowania porażki jako społecznej konstrukcji, procesu, a nie zdarzenia, uwikłanego w lokalne konteksty i reżimy.

Przemysław Sadura: Społeczeństwo populistów. Przypadek Polski

Celem wystąpienia będzie analiza przyczyn popularności autorytarnego populizmu w Europie Środkowo-Wschodniej oraz przedstawienie programu walki z nim. Autor skupi się na Polsce, a więc na zwycięstwie i rządach Prawa i Sprawiedliwości. Jednak PiS jest opisywany jako prawicowy, nacjonalistyczny lub autorytarny populizm i jako taki jest częścią globalnego zjawiska (Trump, Johsnson, Orban, Kaczyński, Erdogan). Po analizie różnych obecnych w literaturze przyczyn popularności populizmu autor przedstawi koncepcję interpretującą populizm modelem nowych odwróconych populistycznych catch-all parties. Dotychczasowe partie typu catch-all próbowały prowadzić politykę ponadklasową i trafiającą do różnych grup. Szukały największego wspólnego mianownika i starały się ściągać wyborców do centrum. Strategią populistycznych catch-all parties jest łączenie różnych ognisk niezadowolenia przez szukanie najmniejszej wspólnej różnicy oraz polaryzacji mobilizującej swoich i wysysającej centrum.

Tomasz Zarycki: Polskie nauki społeczne od lat 60. do początku XX w.: Nieoczywiste implikacje zmieniających się uwikłań globalnych

W referacie przedstawione zostanie syntetyczne spojrzenie na przemianę jaką przeszły polskie nauki społeczne od lat 60 do dziś. W szczególności chodzi o porzucenie przez nie szeroko rozumianego marksizmu jako głównej ramy odniesienia. Proces ten zachodził przez całe lata 70. i zaowocował zastąpieniem go przez przede wszystkim nową psychologię społeczną, badania stratyfikacji społecznej oderwane od ram klasowych oraz szeroko rozumiany kulturalizm. Renesans tego ostatniego, który zaczął się w początku „dekady Gierka” i trwa do dziś, określam mianem retradycjonalizacji. Pod tym ostatnim pojęciem rozumiem przede wszystkim ponowne odkrywanie tradycji religijnych, patriotycznych a także innych kulturowych. Ta ostatnia orientacja wydaje się dziś dominująca w polskich naukach społecznych w których ścierają się dziś z jednej strony kulturalizm konserwatywny z konserwatyzmem liberalnym zorientowanym na wartości kosmopolityczne i kultury mniejszościowe.

BIOGRAMY

Monika Kostera jest profesorem tytularnym nauk ekonomicznych i humanistycznych. Pracowała na licznych polskich, brytyjskich i szwedzkich uniwersytetach jako profesor nauk zarządzania. Zajmuje się m.in. badaniami wyobraźni organizacyjnej i organizatorskiej.

Alexis Spire jest profesorem CNRS i autorem kilku książek na temat polityki imigracyjnej – Étrangers à la carte (Grasset 2005), Accueillir ou reconduire (Raisons d’agir, 2008) – oraz nierówności fiskalnych – Faibles et puissants face à l’impôt (Raisons d’agir, 2012), Résistances à l’impôt, attachement à l’État (Seuil, 2018). Od kilku lat pracuje nad projektami zbiorowymi mającymi na celu odnowienie analizy klas społecznych w skali europejskiej (Hugrée, Penissat & Spire, Social Class in Europe, Verso, 2020; Hugrée, Penissat, Spire & Hjellbrekke, Class Boundaries in Europe. The Bourdieusian Approach in Perspective, Routledge, 2022).

Christian Papinot jest socjologiem pracy, profesorem socjologii, dyrektorem Laboratorium GRESCO na Uniwersytecie w Poitiers. Przez ostatnie dwadzieścia lat jego badania koncentrowały się głównie na procesie osłabiania stosunku pracy we współczesnym kontekście dezintegracji społeczeństwa płacowego, a w szczególności podczas pierwszego zatrudnienia młodych ludzi. Ostatnio jego praca została wzbogacona o międzynarodowe porównania oparte na współpracy z kolegami z Quebecu, co zaowocowało publikacją pracy zbiorowej Les jeunesses au travail. Regards croisés France-Québec, wydanej w 2010 roku przez Presses de l’Université Laval (Quebec).

Mikołaj Pawlak kieruje Katedrą Socjologii Norm, Dewiacji i Kontroli Społecznej w Instytucie Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji UW, gdzie pełni również funkcję zastępcy dyrektora ds. badań naukowych. Jest także wiceprzewodniczącym Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Zainteresowania badawcze Mikołaja Pawlaka obejmują teorię nowego instytucjonalizmu, studia nad migracjami, socjologię wiedzy/ignorancji oraz studia nad porażkami. W 2023 roku ukazał się współredagowany przez niego tom „Routledge International Handbook of Failure” ustanawiający studia nad porażkami jako nowy obszar badań. We wcześniejszych publikacjach podejmował problematykę ignorancji, próżni socjologicznej oraz społecznej odpowiedzi na migracje do Polski.

Przemysław Sadura jest kierownikiem Katedry Socjologii Polityki na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Kurator Instytutu Studiów Zaawansowanych Krytyki Politycznej. Zajmuje się socjologią publiczną oraz relacjami między państwem i społeczeństwem.

Tomasz Zarycki to socjolog i geograf społeczny, profesor UW i tamże zastępca dyrektora Instytutu Studiów Społecznych im. Profesora Roberta Zajonca. Do jego głównych pól zainteresowania należą socjologia nauki, polityki i kultury oraz historyczna socjologia elit. Wydał m.in.: Kapitał kulturowy. Inteligencja w Polsce i Rosji (2008), Peryferie. Nowe ujęcie zależności centro-peryferyjnych (2009), Ideologies of Eastness in Central and Eastern Europe (Routledge, 2014), Gra peryferyjna: Polska politologia w globalnym polu nauk społecznych (z T.Warczokiem, 2016), Totem inteligencki: Arystokracja, szlachta i ziemiaństwo w polskiej przestrzeni społecznej (z R.Smoczyńskim, 2017) oraz The Polish Elite and Language Sciences. A Perspective of Global Historical Sociology (Palgrave, 2022).