Francuski Tydzień Nauk Społecznych HISTORIA 20.03.2023
PONIEDZIAŁEK 20 marca 2023
Miejsce: Sala Kolumnowa, Wydział Historii UW, ul. Krakowskie Przedmieście 26/28
Transmisja: YouTube
Język: francuski, polski (tłumaczenie symultaniczne)
Wydarzenie organizowane we współpracy z Wydziałem Historii UW.
9.00-10.00 Oficjalne otwarcie Francuskiego Tygodnia Nauk Społecznych na Uniwersytecie Warszawskim
- Jego Ekscelencja Frédéric Billet, Ambasador Francji w Polsce
- JM Rektor UW prof. Alojzy Z. Nowak
- Audelin Chappuis, Radca ds. współpracy kulturalnej Ambasady Francji w Polsce i Dyrektor Instytutu Francuskiego
- prof. Zygmunt Lalak, Prorektor UW ds. badań
10.00-10.15 Powitanie gości: dr hab. prof. UW Łukasz Niesiołowski-Spano’ (Dziekan Wydziału Historii UW), dr Laurent Tatarenko (Dyrektor OKFiSF UW)
HISTORIA: Skale badawcze historyka: metody i wyzwania historii światowej
10.15-12.30 Prezentacja naukowa
Prowadzący: dr Laurent Tatarenko (OKFiSF UW)
- prof. Hervé Inglebert (Université Paris Nanterre), Historia światowa i późna starożytność: zagadnienia epistemologiczne i metodologiczne
- prof. Sylvie Denoix (CNRS, Orient & Méditerranée-UMR 8167), Mediewiści także zadają sobie pytania o metodę! Francuska historia „globalna” średniowiecznego Bliskiego Wschodu
- prof. Stéphane Van Damme (ENS-PSL, IHMC-UMR 8066), Nowe ścieżki historii transnarodowej? Perspektywa historiografii francuskiej
- dr hab. Dobrochna Kałwa (Wydział Historii UW), Lokalne pytania − globalne odpowiedzi. Przykłady badań nad historią Polski XX wieku z perspektywy płci
- dr hab. Błażej Brzostek (Wydział Historii UW), Wars, Lech i Polan. Globalna historia lokalnych zegarków: fabryka w Błoniu, 1953-1970
14.00-16.00 Debata
Dyskutanci: dr hab. Błażej Brzostek, dr Igor Chabrowski (online), prof. Sylvie Denoix, prof. Hervé Inglebert, dr hab. Dobrochna Kałwa, prof. Stéphane Van Damme, dr hab. prof. UW Marek Węcowski
Moderator: dr hab. Tomasz Wiślicz (Instytut Historii PAN)
16.30-17.30 Koncert (Sala Baszkiewicza, Collegium Politicum) Program recitalu PL
Opis
Kwestia skali leży w samym sercu praktyki historyka, ponieważ kieruje jego stosunkiem do przedmiotu badań. Jednak poza samym określeniem tematu, pojęcie to odwołuje się do heurystycznego postępowania, które w ostatnich dekadach XX wieku dało początek nowym nurtom, w szczególności historii globalnej i historii połączonej, skupionym na wieloskalowej analizie obiegów i interakcji (ludzi, przedmiotów, umiejętności itd.). Te zagadnienia, które zostały rozwinięte w sposób szczegółowy w historiografii anglosaskiej, znalazły również wyraz w pracach naukowców francuskich, poprzez koncepcje transferów kulturowych, historii powiązanej albo historii transnarodowej. Jednocześnie, pomimo różnorodności metod i spojrzeń przedstawionych w tych badaniach, należy zauważyć, że w dużej mierze skupiły się one na okresie nowożytnym i najnowszym, a także często na pozaeuropejskich przestrzeniach związanych z kulturami imperialnymi. Odchodząc od dyskusji wokół definicji, które zaowocowały już bogatą bibliografią, w dniu poświęconym historii w ramach Tygodnia Francuskich Nauk Społecznych, zamierzamy podejść do problematyki skali przez trzy dopełniające się pytania: pierwsze odwołujące się do możliwości zastosowania tych paradygmatów historiograficznych do okresu starożytnego i średniowiecznego, drugie dotyczące śladu, jaki odcisnęły francuskie badania w refleksji prowadzonej nad grą skali i wreszcie trzecie obejmujące miejsce Europy Środkowej i Wschodniej, jako obszaru i jako przedmiotu badań w historiografii, która często ignoruje lub świadomie omija te regiony.
ABSTRAKTY
Błażej Brzostek: Wars, Lech i Polan. Globalna historia lokalnych zegarków: fabryka w Błoniu, 1953-1970
Pierwszą i jak dotąd ostatnią fabrykę zegarków mechanicznych w dziejach Polski uruchomiono w podwarszawskim miasteczku Błonie w latach 50. XX w. Był to element modernizacji polskiej gospodarki i zarazem objaw jej rozwoju zależnego: mechanizmy i know how importowane były ze Związku Radzieckiego, który wcześniej zbudował swój przemysł zegarmistrzowski w oparciu o technologie amerykańskie, szwajcarskie i francuskie. Zarazem zegarkom z Błonia nadawano patriotyczne nazwy, a zespół inżynierski pragnął uniezależnić swój zakład od importu. Zarysowano plany ekspansji na rynki państw socjalistycznych, ale też tzw. Trzeciego Świata. Produkcja jednak zakończyła się tak nagle, jak się rozpoczęła: decyzją Warszawy, uwikłaną w globalne zmiany polityczne i gospodarcze.
Sylvie Denoix: Mediewiści także zadają sobie pytania o metodę! Francuska historia „globalna” średniowiecznego Bliskiego Wschodu
Historia światowa pisze się dzięki połączonym badaniom specjalistów różnych obszarów. Jednak czasem niektóre krainy były analizowane przez deformujący filtr i historia Bliskiego Wschodu nie uchroniła się przed takim wypaczeniem. Podejście orientalistów udało się wprowadzić esencjalizowanie świata muzułmańskiego a z kolei odgórne spojrzenie zachodnie zaproponowało analizy na podstawie własnych odniesień. Od kilku dziesięcioleci, historyczki i historycy specjalizujący się w tych obszarach znacząco odnawiają swoją dziedzinę badań. Zaprezentujemy tutaj, w sposób krytyczny różne podejścia: komparatyzm, gra skali i historia powiązana, czyli w jaki sposób fabryka historii średniowiecznego Bliskiego Wschodu ulega przebudowie.
Hervé Inglebert: Historia światowa i późna starożytność: zagadnienia epistemologiczne i metodologiczne
Rozwój World History po 1945 roku i później, od 1970 roku Global History spowodował, że na początku XXI wieku niektórzy historycy starożytności wprowadzili nowe perspektywy w swych badaniach by inaczej ująć interesującą ich tematykę. To jednak stwarza dwa problemy. Pierwszy jest metodologiczny: dostępne źródła dotyczące czasów starożytnych nie pozwalają na ustalenie ujęcia ilościowego, które jest niezbędne dla realizacji projektu historii światowej lub globalnej. Drugi problem jest natury epistemologicznej: wymienione modele, przede wszystkim ekonomiczne, zostały opracowane, aby zrozumieć lepiej epoki nowożytne lub współczesne i są oparty na założeniu, że relacje międzyregionalne przekraczają poziom kontaktów oraz połączeń i składają się na zintegrowaną, zglobalizowaną strukturę, co nie wydaje się adekwatne ani w ramach protoglobalizacji, czyli przed 1500 r. ani prawdopodobnie przed 1750 r. Zastosowanie tych kategorii w historii starożytnej niesie poważne ryzyko anachronizmu.
W pierwszej części „Modele historii światowej”, zdefiniujemy wspomniane te nowe perspektywy przedstawiając najważniejsze osiągnięcia z nimi związane, przede wszystkim w świecie anglosaskim i niemieckim, ale również francuskim, oraz mało udane próby zastosowania ich do starożytności.
Druga część „Historia światowa, późna starożytność i barbaricum” przypomni, że antyczne modele historiograficzne pozwalające na zbudowanie narracji globalizującej nie dotyczyły zupełnie europejskiego barbaricum.
Następnie rozwiniemy aktualne narracje historyczne odnoszące się do basenu Morza Śródziemnego, Europy Północnej, Środkowej i Wschodniej w okresie imperium rzymskiego, na które składają się trzy główne perspektywy pozwalające na przekroczenie politycznych granic epoki: wpływ Rzymu, rozpowszechnianie się chrześcijaństwa oraz migracje. Te tematyki są podejmowane od przeszło stu lat, pozostają jednak aktualne; obecnie studiuje się je według odnowionych spojrzeń, przede wszystkim z perspektywy romanizacji oraz migracji.
Na koniec zatrzymamy się nad sposobem, w jaki europejskie barbaricum może zostać włączone w narracje na temat późnej starożytności według trzech kontekstów przestrzenno-czasowych. Pierwszym z nich jest późny, rzymski i chrześcijański antyk. Ta propozycja sięga początku XX wieku i pozostaje dziś dominującą, zarówno z powodu dokumentacji jak i racji ideologicznych, ponieważ zbiega się z narracją o narodzinach Europy w dzisiejszych ramach Unii Europejskiej. Drugi, dominujący w Stanach Zjednoczonych od lat 80 XX wieku bada obszar rozciągający się od Atlantyku po Azję Środkową, stawiając na pierwszym planie wschodnią część basenu śródziemnomorskiego z Konstantynopolem i Bliskim Wschodem sasanidzkim, poźniej Umijjadów z pominięciem rzymskiego Zachodu, Europy Północnej, Środkowej i Wschodniej. Trzecie ujęcie, najnowsze, pod hasłem późnej starożytności euroazjatyckiej pozwala teoretycznie na lepsze zrozumienie zjawisk globalnych (klimat, epidemie, migracje północno-euroazjatyckie) oraz łącza między różnymi regionami (wymiany handlowe, kulturowe i religijne); w tych ramach łatwiej uchwycić niektóre aspekty dotyczące europejskiego barbaricum jak na przykład migracje Hunów, Awarów i Proto-Bułgarów.
Dobrochna Kałwa: Lokalne pytania − globalne odpowiedzi. Przykłady badań nad historią Polski XX wieku z perspektywy płci
Historia Polski (re)interpretowana z perspektywy płci kulturowej jest dopiero projektem w stanie potencjalności. Mimo rozwoju badań jak i popularności tematyki wśród szerokiej publiczności, historia kobiet w dalszym ciągu pozostaje w kręgu dyskursów mniejszościowych, czyli takich, które nie mają wpływu na rozwój badań głównego nurtu. Punktem wyjścia referatu jest hipoteza, że historia kobiet, jak i kategoria płci kulturowej jest marginalizowana lub nieobecna w hegemonicznym dyskursie historiograficznym, nawet jeśli badaczki strategicznie rezygnują z rewizjonistycznego potencjału, jaki wiąże się ze zmianą perspektywy interpretacyjnej. W efekcie w polskiej historii kobiet współistnieją odmienne tradycje badawcze, które w różny sposób pozycjonują się wobec kwestii produkcji wiedzy lokalnej i obecności w globalnych dyskursach historiograficznych. Analiza wybranych badań będących przykładem wybranych nurtów badawczych posłuży do wypracowania strategii prowadzących do zmiany statusu historii kobiet i kategorii płci kulturowej.
Stéphane Van Damme: Nowe ścieżki historii transnarodowej? Perspektywa historiografii francuskiej
Zaprezentujemy trajektorię historii transnarodowej we Francji od lat 90 XX wieku, kładąc akcent na osiągnięcia jednego ośrodka badawczego w szczególności: Institut d’histoire moderne et contemporaine (IHMC). Bogata w doświadczenia historii porównawczej i historii transferów kulturowych, nauka przez długi czas płynęła między rygorystycznym konceptem transnarodowości, który przez długi czas interesował się konstrukcją narodowości przez takie symboliczne zagadnienia jak budowanie granic, oraz definicją szerszą, bardziej inkluzywną, która obejmuje bardzo różnorodne podejścia, których obiektem jest analiza gry skali, praktyk krążenia lub porównania, sytuacji kontaktów w przestrzeniach imperialnych (historia migracji, historia kultur materialnych, historia globalna nauki etc.) IHMC, przede wszystkim dzięki badaniom Daniela Roche’a oraz Christopha Charle’a, znalazł się w awangardzie tego typu refleksji we Francji, rozumianej jako sposób tworzenia nowej historii Europy. Nowe pokolenie historyków, bardziej uważnych zarówno na konstrukcje regionalne (Europa Środkowa, Europa Śródziemnomorska) jak i na perspektywy imperialne i globalne, proponuje dziś wyjść z opozycji pomiędzy historią transnarodową a obszarami kulturowymi.
BIOGRAMY
Błażej Brzostek
Historyk, pracuje na Wydziale Historii UW i w Muzeum Warszawy. Zajmuje się dziejami społecznymi, studiami miejskimi, historią Europy Środkowo-Wschodniej. Jest autorem książek Paryże innej Europy. Warszawa i Bukareszt. XIX i XX wiek, Warszawa 2015 oraz Wstecz. Historia Warszawy do początku, Warszawa, 2021.
Sylvie Denoix
Sylvie Denoix jest historyczką specjalistką Bliskiego Wschodu w epoce średniowiecza. Jej pierwsze badania naukowe dotyczyły historii miejskiej średniowiecznego Kairu, opartej na różnych źródłach w języku arabskim (kroniki, dokumenty archiwalne fundacji religijnych – waqfów, skrypty topografii historycznej). Wtedy opracowała liczne metody analizy tekstów i kartografii historycznej.
Ostatnio kierowała pracami nad Atlas des mondes musulmans médiévaux przygotowanym przez zespół „Średniowieczny Islam” jednostki CNRS Orient & Méditerranée, na której czele stała od 2014 do 2019 roku.
Prowadziła także badania na innych polach poznawczych jak na przykład sprawowanie władzy w czasach kalifatów i sułtanatów oraz w dziedzinie metodologii nad zagadnieniami takimi jak znaczenie podziałów na obszary, komparatyzm i gra skali.
2 publikacje :
- Sylvie Denoix. Les sultanats. Des pouvoirs absolus, en interaction avec les sociétés qu’ils gouvernent, Annales Islamologiques, 2013.
- Sylvie Denoix. Gouverner en Islam. Lignes de faille et dénominateurs communs dans l’exercice du pouvoir (VIIe- XIIe siècles). L’Histoire en profondeur. Mélanges en l’honneur d’Anne-Marie Eddé, w przygotowaniu.
Hervé Inglebert
Hervé Inglebert jest profesorem historii rzymskiej na Uniwersytecie Paris-Nanterre, był również członkiem juniorem i seniorem w Institut universitaire de France (IUF). Specjalista ewolucji kulturowych i religijnych późnego antyku łączy praktykę historyczną z zagadnieniami metodologii oraz historiografii w swej dziedzinie. W tym kontekście przeanalizował znaczenie licznych pojęć dotychczas niewystarczająco zbadanych (romanizacja, cywilizacja, chrystianizacja, historia powszechna). Interesuje się także epistemologią nauk humanistycznych i społecznych oraz związkami między narracjami historii powszechnych a muzealnictwem uniwersalnym. Kieruje czasopismem międzynarodowym Antiquité tardive (Brepols) oraz serią historyczną Nouvelle Clio (Presses universitaires de France). Jest autorem Histoire de la civilisation romaine [Historia cywilizacji rzymskiej], 2005 ; Le Monde, l’Histoire. Essai sur les histoires universelles, 2014 ; Histoire universelle ou histoire globale ?, 2018, oraz Atlas de Rome et des barbares (IIIe-VIe siècle). La fin de l’empire romain en Occident, drugie wydanie, 2018.
Dobrochna Kałwa
Historyczka, absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego, od 2012 adiunkt na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego. Naukowo zajmuje się kulturową historią kobiet, metodologią badań historycznych oraz historią mówioną. Członkini redakcji Aspasia. The International Yearbook of Central, Eastern, and Southeastern European Women’s and Gender History, Komisji Historii Kobiet Komitetu Nauk Historycznych PAN i zarządu International Federation for Researchers in Women’s History. Autorka i współautorka książek i artykułów naukowych, m.in. Kobieta aktywna w Polsce międzywojennej. Dylematy środowisk kobiecych, Migration als Ressource: Zur Pendelmigration polnischer Frauen in Privathaushalte der Bundesrepublik, Obyczaje w Polsce. Od średniowiecza do czasów współczesnych i From mentalities to anthropological history. Theory and methods.
Stéphane Van Damme
Stéphane Van Damme jest profesorem na wydziale historii w École normale supérieure (Paryż). Prowadzi badania nad nowożytną nauką europejską od XVI wieku po wiek XIX koncentrując się przede wszystkim nad rolą ojców założycieli (Bacon, Descartes, Linné), niektórych dziedzin naukowych (filozofia, botanika, chemia, archeologia), społeczności akademickich, głównych ośrodków naukowych oraz projektów imperialnych. W 2020 roku opublikował Seconde Nature. Rematérialiser les sciences entre Bacon et Tocqueville gdzie opowiada się za zbliżeniem historii nauki z historią środowiska naturalnego. W lutym br. wydał książkę Voyageurs du doute poświęconą epistemologii odległej wiedzy rozwiniętej przez libertynów w XVII i XVIII wieku.