Francuski Tydzień Nauk Społecznych FILOZOFIA 23.03.2023

CZWARTEK 23 Marca 2023

Miejsce: Wydział Filozofii UW, Aula im. Marii Ossowskiej, ul. Krakowskie Przedmieście 3

Transmisja: YouTube

Język: francuski, polski (tłumaczenie symultaniczne)

Wydarzenie organizowane we współpracy z Wydziałem Filozofii UW.

FILOZOFIA: Nauka, wiedza ekspercka i społeczeństwo: filozofia wobec przemian współczesnego świata

9.30-10.00 Powitanie gości: prof. Paweł Łuków (Dziekan Wydziału Filozofii UW), dr Laurent Tatarenko (Dyrektor OKFiSF UW)

10.00-12.30 Prezentacja naukowa

Przewodnicząca: Ariadna Lewańska

prof. Stéphanie Ruphy, (ENS-PSL) Od badacza do eksperta: jaka odpowiedzialność w społeczeństwie demokratycznym?
dr hab. Urszula Zbrzeźniak (Wydział Filozofii UW) Czy filozof jest ekspertem?
prof. Vincent Delecroix (EPHE, GSRL-UMR 8582) Siła wierzeń: współczesne zagadnienia filozofii religii
prof. Stanisław Krajewski (Wydział Filozofii UW) Filozofia i komputery
prof. Fabienne Brugère le Blanc (Université Paris 8 Vincennes-Saint-Denis) Czy powinniśmy uprawiać nasz ogród? Współzależność i wrażliwość świata od Oświecenia do dziś

14.00-16.00 Debata

Moderator: dr hab. Michał Kozłowski (Wydział Filozofii UW)

Dyskutanci: prof. Fabienne Brugère le Blanc, prof. Vincent Delecroix, dr hab. prof. UW Małgorzata Jacyno, Ariadna Lewańska, prof. Stéphanie Ruphy

Opis

Związek między racjonalnością a społeczeństwem demokratycznym rozpoczął się w sposób gwałtowny – od zabójstwa Sokratesa oskarżonego o zepsucie młodzieży. Jak wiemy, takie wydarzenie nie jest dziś nie do pomyślenia. Z jednej strony nasze społeczeństwa przyjęły naukę jako ideał racjonalności. Z drugiej ma ona wielu potężnych wrogów, wywodzących się z najciemniejszych otchłani i bardzo często dobrze zorganizowanych.

Czy jednak sama nauka jest w stanie podjąć się tego ogromnego zadania kierowania ludzkością? Czy społeczność naukowa jest wolna od „obecności mitu” i siły uprzedzeń? Czy w ogóle istnieje ona jako wspólnota? Nauka podlega bardzo zróżnicowanym naciskom: kapitalistycznemu rynkowi poszukującemu technologii, biurokracjom dążącym do jej mierzenia i regulowania oraz coraz bardziej podzielonej i zideologizowanej opinii publicznej.

Czy całe to zło jest zewnętrzne w stosunku do społeczności naukowej, czy też jest ona naprawdę interesariuszem w tej sprawie? Pogoń za finansami i prestiżem, powszechny kryzys szkolnictwa wyższego podporządkowanego wymogom gospodarki, rosnąca specjalizacja, a nawet dawne spory między naukami przyrodniczymi a społecznymi, przyczyniają się do głębokich podziałów w nauce.

Wobec tych problemów proponujemy refleksję nad trzema głównymi tematami:

– Czy filozofia to nieustająca mediacja między nauką a społeczeństwem?

– Jakie jest miejsce autorytetu i ekspertyzy we współczesnych społeczeństwach?

– Czy i jak należy współcześnie bronić nauki?

ABSTRAKTY

Stéphanie Ruphy: Od badacza do eksperta: jaka odpowiedzialność w społeczeństwie demokratycznym?

Ekspertyza naukowa zajmuje obecnie główne miejsce w naszych społeczeństwach. Czy ekspert musi być neutralny, aby był prawomocny? Prezentowana analiza omówi różne możliwe role eksperta zgodnie z różnymi wizjami artykulacji między nauką a polityką.

Urszula Zbrzeźniak: Czy filozof jest ekspertem?

Tematem mojego wystąpienia będzie specyficzne miejsce filozofii w nauce i w społeczeństwie. Myśliciele i należy uznać to za regułę w odniesieniu do tradycji kontynentalnej, raczej wyrażali dystans wobec nauki oraz wobec takiego projektu społeczeństwa, które chciałby traktować ją jako jedyny punkt odniesienia. Wobec nauki, a dokładniej wobec bezkrytycznej apologii możliwości nauki myśliciele formułowali zastrzeżenia, podkreślając aksjologiczną neutralność nauki, która wcale nie musi oznaczać niczego pozytywnego. Zwracano też uwagę, iż w samej postawie naukowej dopatrywać się można jakieś formy przemocy. Jeśli uznać, że takie krytyczne argumenty nie były całkowicie pozbawione podstaw, to należałoby się zastanowić nad kilkoma kwestiami. Pierwsza z nich dotyczy społecznej funkcji nauki, jej miejsca, ale przede wszystkim roli naukowców w życiu społecznym. Wśród wyobrażeń o idealnym społeczeństwie odnaleźć można marzenie o społeczeństwie technokratycznym zarządzanym przez ekspertów. Pytanie, czy naprawdę chcielibyśmy żyć we wspólnocie zarządzanej przez ekspertów? Drugie pytanie będzie dotyczyło neutralności nauki i tego, czy nauka zawiera w sobie, jak przekonywali choćby frankfurtczycy, elementy przemocy. Jeśli tak byłoby istotnie, to czy możliwe jest albo ich wyeliminowanie, albo ograniczenie? Trzecią kwestią, do której chciałabym się odnieść, jest miejsce filozofii w przestrzeni wiedzy. Problem ten staje szczególnie ważny w odniesieniu do myślicieli formułujących krytyczną ocenę nauki. W związku z tym należałoby się zastanowić, co uprawnia myślicieli do wyrażania negatywnych ocen nauki i działań naukowców. Warto też zadać pytanie, w imię czego taka krytyka jest wyrażana. A zatem, czym jest „prawda” filozoficzna przeciwstawiana prawdzie naukowej?

Wszystkie wymienione wyżej problemy i pytania stają się szczególnie ważne w dzisiejszych społeczeństwach, których życie staje się coraz bardziej zależne od nauki i technologii. Z jednej strony, można powiedzieć, że to nauka i technika odpowiedzialne są za kierunki rozwoju życia wspólnotowego i jednostkowego. Z drugiej zaś strony, wraz z pogłębianiem się owej zależności coraz częściej spotkać możemy się z rosnącą nieufnością wobec nauki.

Vincent Delecroix: Siła wierzeń: współczesne zagadnienia filozofii religii

Tradycyjna narracja zachodniej sekularyzacji była w stanie potwierdzić nieubłagany upadek religii, utratę ich „naturalnego” autorytetu, wraz z jego podstawą, na której się opierał. Nastąpiło osłabienie władzy religii nad społeczeństwem i politykami. Względny opór religii, któremu towarzyszyły głębokie przemiany wewnętrzne, wymusił rewizję założeń. Jednak dzisiaj nie chodzi o debatę nad znaczeniem, podstawami i ograniczeniami teorii sekularyzacji, ale o zrozumienie sytuacji przekonań religijnych w pluralistycznej przestrzeni, która jest również przestrzenią konkurencji, a nawet potencjalnego konfliktu autorytetów. Dostrzegamy tutaj potrzebę krytycznego przyjrzenia się podstawom i skutkom przekonań religijnych, wykraczających poza kwestie instytucjonalne: temu, jak na nas wpływają i do czego nas zmuszają, a także temu, jakich autorytetów wymagają lub jakie chcą stworzyć. Jest to jedno z głównych zagadnień współczesnej filozofii religii, dla której kwestia siły wierzeń religijnych nabiera nierozerwalnie charakteru epistemologicznego, antropologicznego i politycznego. Niniejszy referat przedstawi właśnie ten potrójny wymiar zagadnienia, co oznacza w szczególności powrót do niezbędnego rozróżnienia między autorytetem a władzą. Jednocześnie możliwe jest również, że takie wyjaśnienia zmuszają nas do zakwestionowania samego użycia kategorii wierzenia.

Stanisław Krajewski: Filozofia i komputery

Czy istnieją historycznie nowe doświadczenia, które są filozoficznie doniosłe? Uważam, że tak: na przykład komputery stworzyły nowy zakres doświadczeń. Leibniz byłby szczęśliwy! Myślę, że filozofia dwudziestego pierwszego wieku musi odnosić się do tej nowej rzeczywistości. Zresztą nawet społeczne zagrożenia z powodu komputerów są filozoficznie istotne. Mianowicie za wygodę i poszerzenie możliwości płacimy utratą prywatności. Omówię inne dwa problemy: możliwy wpływ internetu na uniwersytet oraz konsekwencje ekspansji świata cyfrowego dla naszego rozumienia specyfiki człowieczeństwa. Obecnie mamy smartfony: każdy ma w kieszeni wszystkie encyklopedie. To musi zmienić nauczanie szkolne i uniwersyteckie. Ponieważ szczegóły i fakty są zawsze pod ręką, egzaminy nie mogą wyglądać po staremu. Sprawdzanie znajomości samych faktów staje się anachroniczne. Nie ma bowiem powodu, żeby zakazywać używania telefonów – nawet na egzaminach. Ażeby egzaminowana osoba pisała samodzielnie, będziemy musieli wymyślać nietypowe zadania. Będzie trudniej. Pandemia spowodowała konieczność zajęć zdalnych. Oddzielenie miejsc przebywania wykładowcy i słuchacza stało się możliwe. To pozostanie jako nowa norma. W moim przekonaniu to wymusi nową strukturę uniwersytetów. Ponieważ każdy z nas zasługuje na najlepszego możliwego wykładowcę, w każdym kraju pojawią się nieliczne najlepsze uniwersytety, zatrudniające najznakomitszych wykładowców i to na ich zajęcia będą uczęszczać – zdalnie – studenci z całego kraju, albo i z wielu krajów. To oczywiście nie wystarczy, bo trzeba mieć również zajęcia typu ćwiczeniowego i praktycznego. Większość nauczycieli akademickich byłaby w ten sposób powiązana z wiodącymi uczonymi jako swego rodzaju asystenci. Wszystkim będzie trudniej. Drugi problem to określenie specyfiki bycia człowiekiem. Rozum? Teraz mamy roboty. Czy my jesteśmy po prostu biologicznymi robotami? Czy czymś więcej? A jeśli tak – a przecież chcielibyśmy, aby tak było, a przynajmniej ja bym chciał – to na czym polega owo „więcej”? Niektórzy próbują używać twierdzenia Gödla, ale można pokazać, iż to nie wystarczy. Inni wskazują na różne umiejętności, używanie języka, uczucia. Jednak da się programować coraz więcej, zdumiewająco wiele. Coraz większa część naszego człowieczeństwa jest symulowana cyfrowo. Czy są szańce, które się obronią? Jeśli są, to – myślę – musimy wykroczyć poza ramy logiki i poza poziom tego, co subiektywne, na przykład sięgnąć do intuicji filozofii dialogu oraz do trudno uchwytnej ponadsubiektywnej sfery duchowości.

Fabienne Brugère Le Blanc: Od badacza do eksperta: jaka odpowiedzialność w społeczeństwie demokratycznym?

Referat ma na celu przedstawić aktualność zdania Woltera z Kandyda „Musimy uprawiać nasz ogród”. Wolter miał na myśli stworzenie modelu wspólnoty pracy w świecie nieszczęść i katastrof. Wraz z czasem znaczenie formuły uległo zmianie. Obecnie niesie ze sobą różne zobowiązania polityczne o znaczeniu między innymi ekologii politycznej i, bardziej ogólnie, „dbania” o siebie, o innych i o cały otaczający nas świat. Czy ogród może oznaczać nową troskę o nas samych i o nasz świat?

BIOGRAMY

Fabienne Brugère Le Blanc

Profesor filozofii na Uniwersytecie Paris 8 Vincennes-Saint-Denis. Od 20 listopada 2019 r. przewodniczy ComUE Université Paris Lumières. Odpowiedzialna (we współpracy z Guillaume le Blanc) za kolekcję Diagnoses w ramach kolekcji Bord de l’eau oraz (we współpracy z Claude Gautier) za kolekcję Perspectives du care w Editions de l’ENS Lyon. Członkini kolegium redakcyjnego czasopisma Esprit. Wykładała na uniwersytetach w Hamburgu, Monachium i Quebecu. Zajmuje się filozofią sztuki, filozofią moralną i polityczną. Opublikowała wiele książek, m.in.: Le sexe de la solicitude, Seuil, 2008; Philosophie de l’art, PUF, 2010; L’éthique du care, PUF, 2011 (ostatnie wydanie, 2017); Faut-il se révolter, Bayard, 2012; La politique de l’individu, Seuil, 2013. Redagowała wiele książek o Spinozie, Foucault, Judith Butler, liberalizmie, historii sztuki. W ostatnich latach opublikowała wraz z Guillaume le Blanc La fin de l’hospitalité, Flammarion, 2017; On ne naît pas femme, on le devient, Stock, 2019; Care Ethics. The Introduction of Care as a Political Category, Peeters. Ostatnia publikacja wraz z Guillaume le Blanc, Le peuple des femmes. Un tour du monde féministe, Flammarion, 2022.

Vincent Delecroix

Filozof i powieściopisarz, profesor filozofii religii w École Pratique des Hautes Études (Paryż). Specjalizuje się w filozofii Kierkegaarda, publikował także eseje na tematy utraty, negacji, żałoby i pocieszenia. Otrzymał le Grand prix de littérature de l’Académie française za Tombeau d’Achille i za całokształt twórczości. Ostatnio opublikowane prace: Consolation philosophique, Paryż, Payot i Rivages, 2020; Leur enfance, Paryż, Payot i Rivages, 2022.

Małgorzata Jacyno

Profesor Uniwersytetu Warszawskiego, socjolożka, badaczka kulturowych aspektów porządku klasowego a także nierówności społecznych i wykluczenia. Jest autorką i współautorką wielu wpływowych artykułów i książek, m.in. monografii Kultura indywidualizmu, PWN, 2007. Aktualnie realizuje we współpracy z Oficyną Naukową projekt NPRH związany z wydaniem cyklu francuskich dzieł nauk społecznych i humanistycznych (Dominique Wolton Informacja i komunikacja, Luc Boltanski Śledztwa i spiski, Stéphane Beaud, Michel Pialoux Powrót do kwestii robotniczej, Lucien Karpik Ekonomia jednostkowości, Luc Boltanski, Éve Chiapello Nowy duch kapitalizmu).

Michał Kozłowski

Filozof, socjolog i publicysta. Wykładowca Uniwersytetu Warszawskiego. Współredaguje kwartalnik „Bez Dogmatu” i miesięcznik „Le Monde Diplomatique. Edycja Polska”. Publikował m.in. w „Open Democracy”, „Il Manifesto Globale”, „Les Contretemps”, „Les Possibles”, „Politics and Culture”, „Res Publice Nowej”, „Krytyce Politycznej”, tygodniku „Przegląd”. Jego najnowsza książka Znaki równości (2016) poświęcona jest problemowi społecznego konstruowania równości.

Stanisław Krajewski

Profesor na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 2012-2020 był przewodniczącym Rady Naukowej ówczesnego Instytutu Filozofii UW. Autor książek i artykułów z zakresu logiki i filozofii matematyki oraz tekstów o judaizmie, doświadczeniach Żydów, a także o dialogu chrześcijańsko-żydowskim. Jest współtwórcą i współprzewodniczącym Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów. Współtworzył wystawę Powojnie w warszawskim Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Wśród jego książek są: Twierdzenie Gödla i jego interpretacje filozoficzne: od mechanicyzmu do postmodernizmu (2003), Czy matematyka jest nauką humanistyczną? (2011), What I Owe to Interreligious Dialogue and Christianity (2017), Żydzi w Polsce – i w Tatrach też (2019).

Ariadna Lewańska

Absolwentka Instytutu Filozofii UW i Centre de Recherches Politiques et Sociologiques Raymond Aron (EHESS) w Paryżu. Przygotowuje rozprawę poświęconą zagadnieniu społeczeństwa otwartego, relacjom między filozofią, nauką, polityką i religią. Tłumaczka, autorka, nauczyciel akademicki.

Stéphanie Ruphy

Profesor filozofii nauki w Ecole Normale Supérieure (Ulm)–Université PSL. Dyrektorka francuskiego Urzędu ds. Rzetelności Naukowej (Ofis).

Urszula Zbrzeźniak

Pracuje w Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Zajmuje się współczesną filozofią kontynentalną ze szczególnym uwzględnieniem myśli francuskiej. Jej badania związane są z dwudziestowiecznym poststrukturalizmem i hermeneutyką. Opublikowała szereg artykułów poświęconych problemom współczesnej myśli politycznej oraz zagadnieniom związanym z edukacją. Jej najważniejsze prace: Michel Foucault ku krytycznej ontologii nas samych oraz Genealogia i emancypacja stanowią interpretacje wybranych stanowisk myślicieli kontynentalnych i skupiają się na problemach związanych z historią, możliwością polityki emancypacyjnej.