Debata „Foucault współcześnie” i Otwarcie Tygodnia Nauki Francuskiej na UW 15.11.2021

 

W poniedziałek 15 listopada 2021 r. od godz. 13.30

mamy przyjemność zaprosić na

Otwarcie Tygodnia Nauki Francuskiej na Uniwersytecie Warszawskim

oraz na debatę „Foucault współcześnie”

 

Spotkanie odbędzie się w formie hybrydowej.

na żywo: Uniwersytet Warszawski, Gmach Wydziału Neofilologii, ul. Dobra 55, sala 1.007

i za pośrednictwem programu Zoom: https://us02web.zoom.us/j/81857562281

 

Język: polski i francuski (tłumaczenie symultaniczne).

 

PROGRAM

13.30                          Kawa

14.00                          Oficjalne otwarcie Tygodnia Nauki Francuskiej na Uniwersytecie Warszawskim

Frédéric Billet, Ambasador Francji w Polsce

Zygmunt Lalak, Prorektor Uniwersytetu Warszawskiego ds. badań

Prezentacja programu Tygodnia Nauki Francuskiej na Uniwersytecie Warszawskim przez OKFiSF UW: Alicja Jaworska, Nicolas Maslowski, Kinga Torbicka, Aleksandra Wiktorowska

15.00                          DEBATA „Foucault współcześnie”

Sesja pierwsza: Foucault w praktyce – zastosowania, przejścia, ślepe uliczki

Prowadzenie: Alicja Jaworska (OKFiSF UW)

Małgorzata Jacyno (Wydział Socjologii UW, Katedra Myśli Społecznej): Od sztuki oporu do sztuki spłacania długu

Philippe Sabot (Centre Michel Foucault Paris, Katedra Filozofii Uniwersytetu w Lille): Foucault a Surveillance Studies

Michał Herer (Wydział Filozofii UW, Pracownia Filozofii Francuskiej): Inny duch oporu

Sesja druga: Specyficzny intelektualista, który wszędzie pasuje. O wielu aktualnych zastosowaniach myśli Michela Foucault

Prowadzenie: Michał Kozłowski (Wydział Filozofii UW, Pracownia Filozofii Francuskiej)

Michał Krzykawski (Centrum Badań Krytycznych nad Technologiami Uniwersytetu Śląskiego): Od biopolityki do noopolityki, czyli nowe podejście do sprawowania władzy w erze cyfrowej

Alain Brossat (National Cheng Kung University of Tainan, Taiwan): Recepcja myśli Foucaulta – od skrzynki z narzędziami do foucaultowskiego supermarketu

DEBATA prowadzona przez Michała Kozłowskiego

18.00                          Poczęstunek (korytarz sali 1.007)

                                  

Opis debaty « Foucault współcześnie »

Zapraszamy na debatę poświęconą zastosowaniu myśli Foucaulta do analizy współczesnej problematyki. Wydarzenie jest organizowane przez Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich UW we współpracy z Pracownią Filozofii Francuskiej Wydziału Filozofii UW, w ramach Tygodnia Nauki Francuskiej na Uniwersytecie Warszawskim.

Michel Foucault (1925-1984) jest filozofem, który zdecydowanie naznaczył XX w. Jego dzieło, wyjątkowe w skali europejskiej, będące przedmiotem dyskusji intelektualistów z całego świata, przedstawia niezwykłą harmonię pomiędzy społeczeństwem a polityką, a także ich relacji z teraźniejszością i przeszłością. Pytania dotyczące jednostki, społeczeństwa, polityki i dyskursu nabywają u Foucault mocy twórczej, co proponujemy przyjąć jako myśl przewodnią debaty.

Wyjątkowość myśli Foucault w naukach humanistycznych i społecznych polega na zainteresowaniu filozofa tematami uważanymi za drugorzędne, marginalne, nawet zbędne, jak szaleństwo, więzienie, szaleństwo czy sytuacja mniejszości. Jego dziedzictwo intelektualne okazuje się więc wciąż aktualne – dzisiaj uznajemy te problemy za odbicie naszego społeczeństwa. Nieprzypadkowo stanowią one przedmiot wielu badań ostatniej dekady.

Ale Foucault, w swoich badaniach i przemyśleniach, stawia przede wszystkim odwieczne pytanie „Kim jesteśmy?”, często formułowane jako „Kim już nie jesteśmy?”, uderzające zwłaszcza dzisiaj, w Europie przemian. Zadając to pytanie, Foucault dotyka koncepcji nowoczesności, postępu i wolności; jest to podejście, które również dzisiaj może pomóc nam zrozumieć zmiany, których doświadczamy. Jak zauważa F. Gros (2017, Michel Foucault, coll. « Que sais-je ? », Paris : PUF), Foucault nie szuka odpowiedzi w transhistorycznej naturze ludzkiej lub poprzez dotyczące jej niepodważalne prawdy; przeciwnie, chodzi mu o diagnozę teraźniejszości: „’Kim jesteśmy?’ oznacza jednocześnie ‘z jakiej syntezy historycznej składa się nasza tożsamość?’ oraz ‘jak moglibyśmy być inaczej?’”. Nowoczesność staje się sposobem bycia, definiowana jako „krytyczna ontologia nas samych”. Według E. da Silva (dir. 2003, Lectures de Michel Foucault. Volume 2, Lyon : ENS Éditions, p. 9), „idea ‘własnej pracy nad samym sobą jako wolnym bytem’, na której polega podejście do nowoczesności otwartej na doświadczenie teraźniejszości, wydaje się pod wieloma względami trudna ze względu na konieczność uwagi i diagnozy teraźniejszości”.

Ciekawe wydaje się więc użycie tego krytycznego, uniwersalnego podejścia do analizy obecnej sytuacji w Europie z punktu widzenia socjologicznego, filozoficznego, antropologicznego i politycznego. Proponujemy więc zastosowanie myśli Foucault jako narzędzia do analizy i zrozumienia współczesnego człowieka i społeczeństwa.

Nie możemy powstrzymać się również przed postawieniem pewnych prowokacyjnych pytań. Co mówi o nas (o naszym społeczeństwie, naszej epoce, czy też tej, która właśnie odchodzi) ten gigantyczny sukces Foucault w naukach humanistycznych i społecznych? Z jakiego powodu jego myśl pasuje niemal wszędzie, począwszy do feminizmu (Butler), przez zwolenników wolnego rynku (Ewald), aż do skrajnej lewicy (Negri), nie wspominając również o wielu konserwatystach? Co zostało dzisiaj z jego dziedzictwa intelektualnego? Czy Foucault jest nam dziś potrzebny?

 

Streszczenia

 

Małgorzata Jacyno: Od sztuki oporu do sztuki spłacania długu

Biopolityka i biowładza są koncepcjami uznanymi w literaturze naukowej i pojęciami, które krążą w mediach społecznościowych. W ostatnim czasie, służą one do opisania nadużyć i zaniedbań władz. Jednak zastosowanie podejścia Michela Foucault do analizy teraźniejszości nie jest oczywiste. Jak połączyć jego krytykę opresji z żądaniem odbudowy usług publicznych? Szkoła i szpital to instytucje, które w analizach Foucaulta są wymownym przejawem przemocy symbolicznej. Neoliberalizm jawi się jako szansa na uwolnienie się od naturalizacji zachowania, ponieważ po raz pierwszy w historii oferuje całkowicie neutralną i obojętną przestrzeń, sprzyjającą rewolcie.

„Populacja”, jak pisze Foucault, jest zbiorem zasobów i potrzeb. Czym są zasoby i potrzeby „populacji” współcześnie? Młodzi ludzie zadłużają się na całe życie aby badać skuteczne formy oporu wobec biowładzy. Wierni czytelnicy Historii szaleństwa w dobie klasycyzmu narzekają na utrudniony dostęp do opieki psychiatrycznej. Osoby starsze popełniają przestępstwa, aby dostać się do więzienia, odpocząć tam i mieć dostęp do opieki medycznej. Pojawiają się liczne „sekty”: niektórzy marzą o powrocie monarchii, inni wierzą, że biorą udział w końcu świata, kolejni czekają na wielką społeczną rewoltę, a dla wielu ludzi największym pragnieniem jest pozostanie człowiekiem. Nasza teraźniejszość, złożona z paradoksów i przemieszczeń, prowadzi myśl Foucaulta w ślepy zaułek. Gospodarka, traktowana przez Michela Foucaulta jako przestrzeń neutralna, może skupiać całość społecznych reprezentacji, w tym reprezentacji religijnych. Współcześnie możemy spróbować dowiedzieć się, jak specyficzny kontekst historyczny wpłynął na myśl Michela Foucault.

 

 

Philippe Sabot: Foucault a Surveillance Studies

W moim wystąpieniu chciałbym przyjrzeć się pojęciu społeczeństwa nadzoru, spopularyzowanemu przez Foucault w pracy Nadzorować i karać. Jakie jest znaczenie i przydatność tego pojęcia w naszych czasach, zwłaszcza w czasach kryzysu sanitarnego? Chciałbym pokazać w szczególności, że współczesne środki nadzoru, związane z rozwojem „społeczeństwa kontroli”, czy nawet społeczeństwa wystawionego na widok publiczny )ang. expository society, fr. société d’exposition), mają swoje źródło w sprzecznych pragnieniach i przyczyniają się do pogłębiania podziałów między prywatnym a publicznym, między wolnością a bezpieczeństwem. Jak pogodzić z jednej strony niechęć do ustanawiania procedur kontrolnych, które skutkują faktycznym, a czasem i prawnym ograniczeniem naszej wolności, a z drugiej strony, głębokie pragnienie bezpieczeństwa, które samo prowadzi do wzmocnienia kontroli pewnych czynów, zachowań, a nawet grup społecznych „podwyższonego ryzyka”? Jak pogodzić chęć pokazania się (w mediach społecznościowych) z możliwością przeciwstawienia się wynikającemu z tego wpływowi stałej inwigilacji?

 

Michał Herer: Inny duch oporu

Michel Foucault pisał, że wszędzie tam, gdzie jest władza, istnieje też opór wobec niej. Ten opór wobec władzy zarówno dla niego, jak i dla większości jego kontynuatorów wiązał się z emancypacją. Podmiotowość powstająca w aktach oporu miała odróżniać się od podmiotowości ujarzmionej. Dziś jesteśmy jednak świadkami zjawisk, które podważają ten schemat. Nie są to zjawiska całkiem nowe, ale zdają się zyskiwać coraz większe znaczenie. Liczne jednostki i grupy upodmiatawiają się w aktach sprzeciwu wobec tzw. politycznej poprawności, reżimu sanitarnego czy naukowego konsensusu dotyczącego zmian klimatycznych. Na prawicy, w tym również na autorytarnej skrajnej prawicy, powstaje pewien etos. Co więcej, etos ten przejmuje wiele elementów tradycyjnie należących do ruchów emancypacyjnych, np. imperatyw walki z potężnymi instytucjami (jak rządy czy korporacje) albo niezależnego, niesformatowanego myślenia (tzw. Querdenken). Czy myśl Foucaulta dostarcza nam narzędzi do zrozumienia tej sytuacji i do zdemaskowania tego oporu jako pozornego?

 

Michał Krzykawski: Od biopolityki do noopolityki, czyli nowe podejście do sprawowania władzy w erze cyfrowej

Myślenie kategoriami Foucaulta o naszej współczesności prowadzi do rozpoznania, że jego czasy nie są tożsame z naszymi, należącymi do innego rejestru technologicznego i, co za tym idzie, innego rejestru prawdy. Znany z refleksji o „pracy nad sobą” i o władzy opisanej za pomocą swoich „technologii”, a nie prawa, Foucault nie badał ani charakteru samego prawa, elementarnie techno-logicznego (Stiegler 2008), ani relacji przypisania prawa do danego terenu (Supiot 2020). Ta relacja jest dzisiaj kwestionowana poprzez istnienie pozaterytorialnych platform cyfrowych, a ich funkcjonowanie zdaje się być przeciwieństwem tego, co Foucault definiował jako biopolityka.

Właśnie z perspektywy tej luki techno-logicznej w myśli Foucaulta, podejmę od nowa kwestię sprawowania władzy, która ujawnia się, a nawet narzuca w perspektywie epoki cyfrowej, i której analiza wymaga przejścia od biopolityki do noopolityki tak, jak to przedstawił Bernard Stiegler poprzez krytyczne odczytanie prac Michela Foucault.

 

Alain Brossat: Recepcja myśli Foucaulta – od skrzynki z narzędziami do foucaultowskiego supermarketu

Dzieło Michela Foucault, które za życia autora było demonizowane i uważane za niezbyt zgodne ze standardami akademickimi, stało się na początku tego stulecia ważnym punktem odniesienia w środowisku akademickim na całym świecie, nie tylko w dziedzinie filozofii, ale we wszystkich naukach społecznych i humanistycznych.

Zaszła radykalna zmiana od układu, w którym sam Foucault zachęcał swoich czytelników do korzystania ze swojej „skrzynki z narzędziami” do sytuacji, w której zostało ustalone jego „dzieło” po śmierci i stało się swego rodzaju sklepem samoobsługowym, w którym każdy(-a) może zaopatrzyć się stosownie do swoich preferencji i potrzeb. Pytanie brzmi: co dzieje się z myślą Foucaulta przy takiej jej recepcji?

 

 

 

Informujemy, że spotkanie jest rejestrowane. Nagranie będzie wykorzystane w celach naukowych. Udział w spotkaniu jest równoznaczny z wyrażeniem zgody.

Prosimy o przestrzeganie zaleceń sanitarnych obowiązujących na UW.