06-07/06/24 – Współpraca europejska: Nowa wiedza ekspercka na temat Europy Środkowo-Wschodniej – konferencja
Współpraca europejska:
Nowa wiedza ekspercka na temat Europy Środkowo-Wschodniej
Warszawa, 6-7 czerwca 2024
(sala 1.110, ul. Dobra 55)
Organizatorzy:
Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich, Uniwersytet Warszawski (OKFiSF UW), Instytut Nauk Społecznych i Humanistycznych, Narodowe Centrum Badań Naukowych (CNRS-Sciences humaines & sociales), Ambasada Francji w Polsce, Instytut Francuski w Polsce)
Języki: polski, francuski (tłumaczenie symultaniczne)
Dwudziesta rocznica przystąpienia Polski do Unii Europejskiej i niedawne wstrząsy geopolityczne dotykające wschodnie regiony Europy zachęcają nas do refleksji nad odpowiedzią francuskiej sieci badawczej na te wyzwania. Z kolei Warszawa, która znajduje się w bezpośrednim kontakcie z tak szybko przekształcającym się regionem, wyróżnia się obecnie jako szczególnie dynamiczny ośrodek badawczy za sprawą badań prowadzonych przez polskie środowiska naukowe, jak i ze względu na francuskie inicjatywy skierowane na utworzenie nowej platformy, która stanie się miejscem przyjaznym dla realizacji projektów międzynarodowych w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych. Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich Uniwersytetu Warszawskiego (OKFiSF UW) – działający od 1958 r. na rzecz współpracy polsko-francuskiej – jest obecnie zaangażowany w utworzenie Międzynarodowego Laboratorium Badawczego (International Research Laboratory, IRL), który będzie gościć zespoły badawcze skierowane na realizację tych nowych programów naukowych. Współpraca pomiędzy Francuskim Narodowym Centrum Badań Naukowych a Uniwersytetem Warszawskim będzie również wzmocniona przez tymczasowe ulokowanie na Uniwersytecie nowego ośrodka badawczego – Francuskiego „Instytutu Badań nad Europą Wschodnią, Kaukazem i Azją Północną” (IRECA). Przyjęcie IRECA jest skierowane na wznowienie badań nad rozległym obszarem geograficznym dotkniętym obecnie konfliktem rosyjsko-ukraińskim, przez nowe zdecentralizowane spojrzenie. Celem tych uzupełniających się inicjatyw jest tworzenie wysokiej jakości wiedzy eksperckiej na temat zachodzących transformacji, ale także – poza natychmiastowością narzuconą przez wojnę – opracowanie odpowiednich narzędzi metodologicznych i dokładniejsze odczytanie społeczeństw powstałych na tych różnorodnych i zmiennych terytoriach, które przez długi czas były postrzegane przez zbyt sztywne schematy.
Aby wprowadzić te projekty w życie, OKFiSF UW organizuje na Uniwersytecie Warszawskim dwudniowe wydarzenie w formacie debat otwartych dla szerokiej publiczności oraz warsztatów mających na celu określenie wytycznych i precyzyjne zdefiniowanie przedmiotów strategii naukowej, która będzie kierować tym ambitnym projektem. W wydarzeniu weźmie udział około trzydziestu naukowców, głównie z francuskich i polskich zespołów badawczych z różnych dyscyplin nauk społecznych i humanistycznych. Wśród nich znajdą się zarówno specjaliści zajmujący się regionem Europy Środkowo-Wschodniej, jak i ci od obszarów pozaeuropejskich, którzy przez wspólne zagadnienia będą mogli wypracować porównawcze podejście do obserwowanych zjawisk. Wreszcie, dyskusje szczególnie skupią się na uwzględnieniu aspektów metodologicznych i instytucjonalnych, z myślą o przyszłej współpracy w celu utworzenia sieci, która połączyłaby różnych uczestników francuskich instytucji badawczych zagranicą z ich lokalnymi partnerami w realizacji programów rozłożonych między różnymi ośrodkami.
PROGRAM
Czwartek, 6 czerwca
9.00-9.10 Rejestracja gości
9.10-9.45 Uroczyste otwarcie konferencji·
- Andrzej Szeptycki, Podsekretarz stanu, Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego RP
- Sambor Grucza, Prorektor ds. współpracy i spraw pracowniczych, Uniwersytet Warszawski
- Étienne de Poncins, Ambasador Republiki Francji w Polsce
- William Berthomière, Dyrektor ds. Naukowych i współpracy międzynarodowej, CNRS-Sciences humaines & sociales
- Guillaume Robert, Kierownik Działu Szkolnictwa Wyższego i Nauki, Ministerstwo Europy i Spraw Zagranicznych Republiki Francji
9.45-10.00 Wprowadzenie Laurent Tatarenko, Dyrektor Ośrodka Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich (Uniwersytet Warszawski / IHMC-UMR 8066, CNRS)
10.00-12.30 Debata otwarta – Polsko-francusko współpraca akademicka w dziedzinie nauk społecznych i humanistycznych: bilans badań transeuropejskich.
Instytucjonalizacja francusko-polskiej współpracy akademickiej była dość wczesnym zjawiskiem we francuskiej dyplomacji naukowej. Świadczy o tym utworzenie jesienią 1958 r. Ośrodka Kultury Francuskiej, z wyraźnie określonymi celami w dziedzinie kultury i nauki. We francuskiej strukturach zagranicą zdominowanych wówczas przez misje archeologiczne, inicjatywa ta była również jedną z niewielu (obok Francuskiego Domu w Oksfordzie i Domu franko-japońskiego w Tokio), które od samego początku otwierały się na różne dziedziny nauk humanistycznych i społecznych. Innym ważnym aspektem tych kontaktów był ich dwustronny charakter, z naciskiem na relacje symetryczne na co wskazuje utworzenie Ośrodka Kultury Polskiej w Paryżu. Polska była tym samym jedynym krajem w bloku sowieckim, który gościł stały francuski ośrodek akademicki. Podczas gdy ta wyjątkowa relacja, która była również wspierana przez inne środowiska akademickie (w szczególności Katolicki Uniwersytet Lubelski), pomagała lepiej połączyć polski świat naukowy z zachodnimi i międzynarodowymi badaniami, doprowadziła również do mnożenia się inicjatyw w ramach partnerstw bilateralnych po zakończeniu okresu komunizmu. Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej jeszcze bardziej otworzyło pole wymiany akademickiej, zarówno poprzez zniesienie barier administracyjnych, jak i poprzez już dobrze ugruntowane połączenia intelektualne.
Okrągły stół skupi się na analizie roli kontaktów z Francją oraz światem frankofońskim w rozwoju polskich badań z dziedzin nauk humanistycznych i społecznych w ciągu ostatnich dwudziestu lat. W trakcie obrad zastanowimy się również w jakim stopniu powiązania te sprzyjały umiędzynarodowieniu (na poziomie europejskim i poza nim) polskich badań, a także rozwojowi francuskiej wiedzy eksperckiej na temat wschodnich regionów Europy.
• Luba Jurgenson, Dyrektor laboratorium Europe orientale, balkanique, médiane (EUR’ORBEM-UMR 8224, Sorbonne Université)
• Dorota Jurkiewicz-Eckert, Koordynatorka Zespołu Współpracy Badawczej UW-EHESS (Centrum Europejskie, Uniwersytet Warszawski)
• Michał Kozłowski (Wydział Filozofii, Uniwersytet Warszawski)
• Marcin Kula (Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski)
• Małgorzata Molęda-Zdziech (Instytut Studiów Międzynarodowych, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie)
• Paweł Rodak, były Dyrektor Ośrodka Kultury Polskiej w Paryżu, (Instytut Kultury Polskiej, Uniwersytet Warszawski)
Prowadzenie: Laurent Tatarenko (OKFiSF, Uniwersytet Warszawski / Institut d’histoire modernę et contemporaine-UMR 8066, CNRS)
12.30-13:30 Przerwa obiadowa
13:30-16:00 Warsztat 1 – Konflikty, pamięci i odporność
Mówienie o konfliktach w Europie Środkowo-Wschodniej niezaprzeczalnie przywodzi na myśl aktualność wojny rosyjsko-ukraińskiej, ale także inne tematy, które stały się klasyczne dla regionu, przynajmniej we współczesnej pamięci kulturowej. Słynne opracowania, takie jak Skrwawione ziemie Timothy’ego Snydera, wzmocniły tendencję do postrzegania tej przestrzeni przez pryzmat przemocy, szczególnie tej, która dotknęła ją w pierwszej połowie XX wieku. Taka perspektywa prowadzi jednak do co najmniej dwóch pułapek metodologicznych. Z jednej strony koncentruje się na skrajnych przejawach konfliktowości. Z drugiej, daje przewagę kontekstowi nad przedmiotem badawczym, skutecznie marginalizując konfrontacje sprzed okresu najnowszego. Dlatego, nie odrzucając zagadnienia wojny, proponujemy odwrócenie perspektywy. Przedmiotem naszego zainteresowania są nie tyle brutalne konfrontacje rozumiane jako wynik długotrwałych napięć i społecznych, ile wpływów konfliktów i ich momentów eskalacji na społeczeństwo w dłuższej perspektywie czasowej (zaczynając od dysydencji i kończąc na operacjach wojskowych, poprzez konflikty religijne lub powstania chłopskie itd.). Interesują nas również strategie odporności wypracowane przez władze lub osoby, a także wpływ tych momentów rozłamu na kształtowanie się tożsamości lokalnych oraz tworzenie granic pomiędzy wspólnotami. Debata skupi się na zagadnieniach związanych z Europą Środkowo-Wschodnią, ale również na opracowaniu perspektywy porównawczej w oparciu o inne przestrzenie. Celem warsztatu będzie zdefiniowanie i rozbudowa międzydyscyplinarnego kierunku badawczego, który połączy badania historyków, archeologów i historyków sztuki (ze szczególnym uwzględnieniem archiwów pisanych lub niematerialnych, ale także różnych artefaktów) z analizami socjologów, politologów, filozofów, ekonomistów, prawników i specjalistów w dziedzinie literatury.
• Sophie Cœuré (Identités, Cultures, Territoires – Europe dans le monde-UR 337, Universitet Paris Cité)
• Anna Colin-Lebedev (Institut des sciences sociales du politique-UMR 7220, Université Paris Nanterre)
• Luba Jurgenson (EUR’ORBEM-UMR 8224, Sorbonne Université)
• Anna Konieczna (Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich, Uniwersytet Warszawski)
• Jan Olaszek (Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk / Instytut Pamięci Narodowej)
• Jan Szumski (Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk / Instytut Pamięci Narodowej)
• Gaëlle Tallet (Archéologie et Sciences de l’Antiquité /ArScAn-UMR 7041, Uniwersytet Paris 1 Panthéon-Sorbonne)
• Rafał Wnuk (Muzeum Drugiej Wojny Światowej, Katolicki Uniwersytet Lubelski)
Prowadzenie: Laurent Tatarenko (OKFiSF, Uniwersytet Warszawski / Institut d’histoire modernę et contemporaine-UMR 8066, CNRS)
16:00-16:15 Przerwa kawowa
16.15-18.45 Warsztat 2 – Praktyki instytucjonalne, wymiana transgraniczna oraz konstrukcje terytorialne
Warsztaty naukowe polsko-francuskie poświęcone przepływom ludności w Europie Środkowej i Wschodniej, ze szczególnym uwzględnieniem Polski, stanowią platformę do pogłębionej dyskusji i analizy tego złożonego zjawiska. Badacze i naukowcy z Polski i Francji spotkają się, aby przeanalizować historię zjawiska, ocenić obecny stan, zastanowić się nad perspektywami na przyszłość, uwzględniając zarówno aspekty historyczne, społeczne, ekonomiczne, jak i polityczne oraz zdefiniować przyszłe ramy współpracy.
Podczas warsztatów planowane są następujące zagadnienia do debaty: Repatriacje i migracje ludności pogranicza w XX wieku w Europie Środkowo-Wschodniej; Przesiedlenia a pamięć, tożsamość, pamięć o nieobecnych, pamięć o artefaktach; Współpraca międzyregionalna i transgraniczna Polski z Ukrainą; Omówienie wspólnych działań w ramach francuskiej sieci badawczej w Europie Środkowo-Wschodniej.
• Laure Delcour (Instytut studiów europejskich, Sorbonne Nouvelle)
• Ronan Hervouet (Centrum Émile Durkheim-UMR 5116, Uniwersytet w Bordeaux)
• Kseniya Homel (Ośrodek Badań nad Migracjami, Uniwersytet Warszawski)
• Marta Jaroszewicz (Ośrodek Badań nad Migracjami, Uniwersytet Warszawski)
• Mateusz Krępa (Ośrodek Badań nad Migracjami, Uniwersytet Warszawski)
• Ivanna Kyliushyk (Akademia Leona Koźmińskiego)
• Gaëlle Tallet (Archéologie et Sciences de l’Antiquité-UMR 7041, Uniwersytet Paris 1 Panthéon-Sorbonne)
• Jana Vargovcikova (Centre de Recherche Europes-Eurasie-EA 4513, INALCO)
Prowadzenie: Kinga Torbicka (OKFiSF, Uniwersytet Warszawski)
Piątek, 7 czerwca
9.30-12.00 Debata otwarta – Francuskie badania w obliczu nowych wyzwań w Europie Wschodniej: perspektywy współpracy naukowej
Omówienie wyzwań badawczych w czasie geopolitycznych wstrząsów spowodowanych agresją Rosji przeciwko Ukrainie wymaga zmiany perspektywy naukowej i konstruowania nowych metod analizy, a także ponownego przemyślenia metod współpracy i wspierania partnerstw badawczych. Na poziomie inicjatyw francuskich pierwszym krokiem w tym procesie jest odnowienie powiązań między jednostkami badawczymi, grupami badawczymi i siecią UMIFRE w całym regionie. W szerszym ujęciu, sytuacja wymaga wspólnej refleksji z międzynarodowymi partnerami, aby zdefiniować priorytetowe kierunki i formaty współpracy. Celem tego okrągłego stołu jest zatem nakreślenie wytycznych dotyczących dostosowania mechanizmów wsparcia wspólnych projektów naukowych w obliczu nowych wyzwań na Wschodzie Europy.
• Anna Colin-Lebedev (Institut des sciences sociales du politique-UMR 7220, Universitet Paris Nanterre)
• Jawad Daheur (koordynator Zespołu Współpracy Badawczej UW-EHESS, Centre d’études russes, caucasiennes, est-européennes et centrasiatiques,-UMR 8083, CNRS) on-line
• Marie-Élizabeth Ducreux (była dyrektorka CEFRES w Pradze; Centre de recherches historiques-UMR 8558, CNRS)
• Luba Jurgenson (Dyrektorka laboratorium Europe orientale, balkanique, médiane / EUR’ORBEM-UMR 8224, Sorbonne Université)
• Claire Madl (Centre français de recherche en sciences sociales w Pradze, UMIFRE 13, UAR 3138, CNRS)
• Étienne Peyrat (Dyrektor Sciences Po Lille) on-line
• Kathy Rousselet (dyrektorka Groupement de Recherche Est, Centre de recherches internationales-UMR 7050, Sciences Po) on-line
• Jay Rowell (Dyrektor Centre Marc Bloch, Sage-UMR 7363, CNRS)
• Laurent Tatarenko (OKFiSF, Uniwersytet Warszawski / Institut d’histoire modernę et contemporaine-UMR 8066, CNRS)
Prowadzenie: William Berthomière (CRNS-Sciences humaines & sociales, PASSAGES-UMR 5319)
12.00-13.00 Przerwa obiadowa
13.00-15.30 Warsztat 3 – „Globalne historie” Europy Środkowo-Wschodniej: przestrzenie, połączenia i pośrednictwa.
Historia globalna, historia powiązana, historia transnarodowa to tylko kilka przykładów prób definicji metodologii i zakresu badań nad zjawiskami wykraczającymi poza perspektywę narodową. Historia globalna, jeden z najdynamiczniej rozwijających się w ostatnich latach paradygmatów historiografii, opiera się, zdaniem Caroline Douki i Philippe’a Minarda, na podwójnej interpretacji definiującego ją pojęcia – globalizacji. Jako przedmiot badań, globalizacja oznacza proces integracji, lub jej brak, w wymiarze społecznym, kulturowym, technicznym, ekonomicznym. Jej przejawem są sieci powiązań na różnych skalach. Jako podejście badawcze, globalizacja wymaga spojrzenia zdecentralizowanego, a więc wykraczającego poza utarte schematy pojęciowe, czasowe lub przestrzenne oraz patrzenia na dane zjawisko z różnych perspektyw. Podejście historii globalnej może zatem być rozumiane jako badanie procesów, które przekraczają granice geograficzne, społeczne, polityczne – transferów kulturowych; wymiany i przepływów osób, dóbr, wiedzy – i w których splatają się konteksty „lokalny”, „regionalny” i „globalny”. Ta holistyczna, choć nie jedyna, definicja historii globalnej będzie punktem wyjścia do rozmowy na temat sposobu pisania historii – w liczbie pojedynczej lub mnogiej – Europy Środkowo-Wschodniej. Jak nauki społeczne i humanistyczne w swej różnorodności oraz środowisko kulturowe badaczy mogą pomóc w kształtowaniu nowego, pozbawionego schematów, spojrzenia na ten region Europy? Czy perspektywa globalna, jak postulują adepci tego podejścia, może pomóc w zrozumieniu historii poszczególnych społeczeństw i państw regionu? Czy historie globalne Europy Środkowo-Wschodniej, na poziomie lokalnym, narodowym, globalnym, mogą przyczynić się do wypracowania nowych narzędzi badawczych lub siatki pojęć w badaniach opierających się na podejściu historii globalnej?
• Jérôme Bazin (Centre de recherche en histoire européenne comparée-EA 4392, Uniwersytet Paris-Est Créteil)
• Daniel Baric (Europe orientale, balkanique, médiane-UMR 8224, Sorbonne Université)
• Pascal Bonnard (Triangle-UMR 5206, Uniwersytet Jean Monet)
• Igor Chabrowski (Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski)
• Jawad Daheur (koordynator Zespołu Współpracy Badawczej UW-EHESS, Centre d’études russes, caucasiennes, est-européennes et centrasiatiques-UMR 8083, CNRS) on-line
• Marie-Élizabeth Ducreux (Centre de recherches historiques-UMR 8558, CNRS)
• Maciej Falski (Zespół Badań Kultur Słowiańskich w Monarchii Habsburskiej, Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej, Uniwersytet Warszawski)
• Anna Kobylińska (Zespół Badań Kultur Słowiańskich w Monarchii Habsburskiej, Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej, Uniwersytet Warszawski)
• Aleksander Łupienko (Zespół Badań Kultur Słowiańskich w Monarchii Habsburskiej, Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk)
• Marcin Zaremba (Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski)
• Marie-Françoise Saudraix (Europe orientale, balkanique, médiane-UMR 8224, Sorbonne Université)
Prowadzenie: Anna Konieczna (OKFiSF, Uniwersytet Warszawski)
15.30-15.45 Przerwa kawowa
15.45-18.15 Debata plenarna – Zagadnienia i metodologia rozwoju sieci badawczych: przyszłe kierunki współpracy w ramach platformy OKFiSF-IRECA
• Philippe Bourmaud (Institut Français d’Etudes Anatoliennes / Laboratoire de recherche historique Rhône-Alpes, UMR 5190, Universytet Jean Moulin) distanciel
• Igor Chabrowski (Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski)
• Mateusz Chmurski (dyrektor Centre français de recherche en sciences sociales z Pradze / Europe orientale, balkanique, médiane / EUR’ORBEM, UMR 8224, Sorbonne Université) on-line
• Thomas Chopard (Centre de recherches historiques-UMR 8558, CNRS)
• Anna Colin-Lebedev (Institut des sciences sociales du politique, UMR 7220, Universitet Paris Nanterre)
• Jawad Daheur, koordynator Zespołu Współpracy Badawczej UW-EHESS, (Centre d’études russes, caucasiennes, est-européennes et centrasiatiques-UMR 8083, CNRS) on-line
• Marie-Élizabeth Ducreux (Centre de recherches historiques-UMR 8558, CNRS)
• Ronan Hervouet (Centrum Émile Durkheim-UMR 5116, Uniwersytet w Bordeaux)
• Marta Jaroszewicz (Ośrodek Badań nad Migracjami, Uniwersytet Warszawski)
• Luba Jurgenson (Dyrektorka laboratorium Europe orientale, balkanique, médiane / EUR’ORBEM, UMR 8224, Sorbonne Université)
• Étienne Peyrat (Dyrektor Sciences Po Lille) on-line
• Kathy Rousselet (Dyrektorka Groupement de Recherche Est, Centre de recherches internationales, UMR 7050, Sciences Po) on-line
• Gaëlle Tallet (Archéologie et Sciences de l’Antiquité-UMR 7041, Uniwersytet Paris 1 Panthéon-Sorbonne)
• Tomasz Waliszewski (Wydział Archeologii, Uniwersytet Warszawski)
Prowadzenie: Laurent Tatarenko (Ośrodek Kultury Francuskiej i Studiów Frankofońskich, Uniwersytet Warszawski / Institut d’histoire moderne et contemporaine-UMR 8066, CNRS)